Sprawozdanie z konferencji lokatorskiej 29-30.03.2009

 

 

W dniach 28 – 29 marca 2009 r. w Warszawie, odbyła się konferencja „Kwestia mieszkaniowa i ruchy lokatorskie w dobie globalizacji”. Organizatorami spotkania było Warszawskie Stowarzyszenie Lokatorów oraz Lewicowa Alternatywa. Patronat medialny objęły: Przegląd Anarchistyczny, Recykling Idei, portal lewicowo.pl.

W konferencji udział wzięło w sumie ponad 50 osób, w tym goście z Krakowa, Poznania oraz przedstawiciele grup lokatorskich z Berlina. Co ważne, po raz pierwszy w dyskusji organizowanej przez ruch lokatorski wzięli udział przedstawiciele władz publicznych (Ministerstwa Infrastruktury). Poniżej prezentujemy relację z najważniejszych wystąpień podczas konferencji.

Głównym celem konferencji było zaprezentowanie szerszego kontekstu problemów mieszkaniowych – przede wszystkim wpływu globalizacji i gospodarki kapitalistycznej na przemiany charakteru współczesnych miast oraz kondycji ruchów społecznych w Polsce. Refleksja szła więc w dwóch kierunkach: analizy społecznych i gospodarczych czynników wpływających na sytuację mieszkaniową oraz możliwych strategii działania ruchu lokatorskiego w odpowiedzi na te przemiany.

1. Współczesne zmiany charakteru miast

Omawianie przemian współczesnych miast rozpoczęliśmy od omówienia gentryfikacji – procesu polegającego  na usuwaniu biednych mieszkańców z centrum miast i zastępowaniu ich nową klasą średnią i przestrzenią biurową. Temat opracowali Rafał Rudnicki z WSL i LA oraz Katarzyna Szymielewicz (prawniczka współpracująca z WSL). Pierwszy z prelegentów skoncentrował się na dwóch teoriach tłumaczących genezę gentryfikacji. Pierwsza z nich sugeruje, iż uburżuazyjnienie spowodowane jest spadkiem cen budynków w centrum i zainteresowaniem się nimi przez deweloperów, którzy liczą na duży zysk w przyszłości. Druga teoria opiera się na pojęciu deindustrializacji. Z powodu upadku przemysłu, zmienił się typowy przedstawiciel klasy średniej, który musi być bardziej mobilny, a bliskość miejsc zatrudnienia, instytucji finansowych czy firm reklamowych ma dla niego kluczowe znaczenie – dlatego m.in. musi przenieść się z przedmieść do obszarów położonych w pobliżu centrum miasta.

Następnie, Katarzyna Szymielewicz omówiła regulacje prawne umożliwiające procesy gentryfikacji: prywatyzację i reprywatyzację publicznego zasobu mieszkaniowego, uwolnienie czynszów w 2005 roku oraz lokalne polityki mieszkaniowe w poszczególnych miastach Polski. Wszystkie te regulację prowadzą do sytuacji w której zanika publiczny zasób mieszkaniowy, prawo własności jest traktowane jako prawo nadrzędne w stosunku do prawa do dachu nad głową, a zasady państwowej pomocy dla lokatorów są coraz bardziej zaostrzane. Tworzy to dogodny klimat do zawłaszczania przestrzeni miejskiej przez prywatny kapitał kosztem nisko i średniozamożnych mieszkańców.

Ostatnią częścią panelu o gentryfikacji były: omówienie konkretnego przykładu warszawskiej dzielnicy Praga Północ oraz dyskusja. W tej części spotkania, Rafał Rudnicki omówił wyniki swoich badań socjologicznych. Jego zdaniem, procesy gentryfikacji na Pradze Płn. przebiegają wg. typowego modelu znanego z miast Europy Zachodniej: w dzielnicy najpierw pojawili się „pionierzy” (artyści, przedstawiciele wolnych zawodów i inne osoby z klasy średniej), przyciągnięci niskimi czynszami wynikającymi ze złej sytuacji społecznej. W ślad za „pionierami” przybywają deweloperzy szukający okazji do zarobku. W chwili obecnej następuje masowy rozwój miejsc rozrywki dla nowej klasy średniej, jak grzyby po deszczu rosną też luksusowe budynki i strzeżone osiedla a nad całą dzielnicą rozrasta się sieć monitoringu. Efektem tych zjawisk jest rozpoczynające się wypieranie dawnych mieszkańców na peryferia miasta. W dyskusji zorganizowanej po tych wystąpieniach, uczestnicy konferencji zwracali uwagę przede wszystkim na przykłady rugowania ubogich lokatorów z miejsc uznanych przez biznes za potencjalne źródło zysków: interwencje miasta podczas rozpraw sądowych o eksmisję, gdzie przedstawiciele władz wnioskują o nie przyznawanie prawa do lokalu socjalnego, podporządkowywanie planów zagospodarowania przestrzennego wymogom podmiotów komercyjnych oraz rozbudowę gett złożonych z lokali socjalnych.

Omówienie przemian współczesnych miast podsumował Jakub Grzegorczyk z LA i WSL. Jego wystąpienie stanowiło próbę teoretycznego wyjaśnienia związków pomiędzy globalizacją, a mieszkalnictwem, oparte o koncepcję metropolizacji (powstania nowej formy miasta, w której funkcje komercyjne są nadrzędne względem funkcji społecznych). Wystąpienie zakończył tezą, że odpowiedzią na komercjalizację przestrzeni miejskiej może być szeroki sojusz ruchu lokatorskiego z ruchami antyglobalizacyjnymi.

Podczas dyskusji starano się omówić wszystkie kluczowe problemy zarysowane przez panelistów: dominację sfery prywatnej nad publiczną, liberalną politykę władz państwowych i samorządowych oraz potencjalnych sojuszników ruchu lokatorskiego.

2. Prezentacja organizacji lokatorskich i form ich działania

Drugą częścią konferencji była prezentacja działających w Polsce i na świecie organizacji lokatorskich. Jako pierwsza, głos zabrała Małgorzata Witkowska z krakowskiego Forum Obrony Lokatorów. Forum powstało w maju 2008 roku, a jego główną formą działania jest poradnictwo prawne oraz regularne, cotygodniowe demonstracje. Krakowscy lokatorzy starają się także rozpocząć systematyczne negocjacje z władzami miejskimi, jednak ta inicjatywa póki co nie spotkała się z odzewem z drugiej strony.
Działalność warszawskich organizacji lokatorskich omówili: Piotr Ikonowicz z Kancelarii Sprawiedliwości Społecznej (KSS) oraz Andrzej Smosarski z Warszawskiego Stowarzyszenia Lokatorów. Dla obydwu organizacji kluczowym doświadczeniem była kampania blokad eksmisji w latach 1999-2001. W kilka lat po niej, obie organizacje rozwinęły nieco odmienne strategie działania: KSS koncentruje się na organizowaniu blokad i bezpłatnym poradnictwie prawnym, natomiast WSL więcej czasu poświęca na akcje uliczne (pikiety, demonstracje) i organizowanie debat.

Po omówieniu przykładów z Polski, przyszedł czas na prezentację walki lokatorów z Berlina. Ruch lokatorski w Berlinie skupiony głównie w ludowej dzielnicy Kreuzberg, w chwili obecnej koncentruje się na walce z podwyżkami czynszów i postępującą gentryfikacją dzielnicy. Protesty są skierowane głównie przeciwko planom budowy luksusowego apartamentowca w centrum dzielnicy oraz komercjalizacji rzeki Szprewa. W ten sposób, lokatorzy chcą nie dopuścić do dalszej gentryfikacji i zatrzymać podwyżki. Szczególnie ciekawe są formy działania stosowane podczas protestów: mieszkańcy zaczęli wywieszać transparenty między oknami, malować graffiti, a także angażować się w akcje bezpośrednie przeciw kamerom i luksusowym samochodom. Pojawiły się także pierwsze pomysły strajku czynszowego.

3. Historyczne i współczesne formy działań ruchów lokatorskich

Ostatni panel konferencji był poświęcony różnorodnym formom działań ruchów lokatorskich. Prezentację historii tych działań przedstawił Jarosław Urbański ze związku „Inicjatywa Pracownicza”. Omówił on znane z historii przykłady samowolnego zasiedlania pustostanów i masowy ruch nielegalnej budowy domów w dzielnicach nędzy w Ameryce Łacińskiej. Na koniec, omówił społeczny kontekst masowych strajków czynszowych w Europie w okresie dwudziestolecia międzywojennego. W opinii Urbańskiego, kluczowe znaczenie w powstawaniu masowego ruchu lokatorskiego miała industrializacja i napływ ludności do miast oraz wsparcie ze strony ruchów politycznych. Świetność ruchów lokatorskich przypada na momenty transformacji ustrojowych, gdy powszechne jest dążenie do zmiany systemu. Z tych powodów, ruch lokatorski we współczesnej Polsce musi przemyśleć swoją strategię rozwoju: znajdujemy się bowiem w sytuacji gdy kluczowe czynniki polityczne nie kwestionują kapitalizmu, a w społeczeństwie rozpowszechniony jest pogląd o konieczności indywidualnego starania się o własne mieszkanie za pośrednictwem kredytów.

Po ogólnej prezentacji warunków rozwoju i form działania ruchów lokatorskich, Andrzej Smosarski z WSL i LA omówił bariery blokujące rozwój ruchu lokatorskiego w Polsce (polityczne, organizacyjne i mentalnościowe). W jego opinii, negatywny wpływ na rozwój ruchu wywiera przede wszystkim powszechne przekonanie o tym, że wymiana osób u władzy rozwiąże kluczowe problemy mieszkaniowe. Trudności sprawia też identyfikacja właściwych adresatów naszych postulatów, chaos organizacyjny oraz pojawiające się w wypowiedziach lokatorów wątki antysemickie. Rozwiązaniem tych problemów mogą być następujące zasady działania: nacisk na wszelkie ośrodki władzy (władze państwowe, samorządowe, właścicieli budynków i media), konsekwencja i systematyka w działaniu, formułowanie jasnych postulatów politycznych oraz odrzucenie uprzedzeń narodowościowych i rasowych (jako zupełnie oderwanych od rzeczywistości i prezentujących fałszywe tłumaczenie problemów społecznych). Nacisk należy położyć także na edukację osób otrzymujących pomoc w ramach działań na rzecz lokatorów, tak, aby po załatwieniu swojej sprawy starali się włączać w inne działania.

Podsumowanie

Marcowa konferencja była bez wątpienia jednym z ważniejszych wydarzeń w polskim ruchu lokatorskim w tym roku. Po ponad 4 latach działań, organizacje lokatorskie stają się liczącym aktorem społecznym, który głośno artykułuje żądanie zapewnienia przez władze publiczne dostępu do mieszkania. Konferencję zorganizowano w momencie, w którym zachodzi konieczność odpowiedzi na pytania: „Co dalej?”. Istnieje szansa, że dzięki wymianie poglądów która na niej miała miejsce, możliwe będzie ustalenie dalszej strategii działań na kolejne lata.